Dünya üzerinde yaşanan ve oldukça hızlı bir şekilde gerçekleşen hem ekonomik hem de sosyolojik değişiklikler bilim ve teknolojik değişimlerle paralel bir şekilde ilerlemektedir. Buna bağlı olarak da toplumlar birçok farklı yönlerden değişikliğe uğramaktadır. Bunlar toplum arasındaki sosyal ilişkiler, bireysel davranışlar, tüketim alışkanlıkları ve geleneksel kültürde yaşanan değişmeler olarak gösterilebilir. Toplum hayatında yaşanan bu çok yönlü değişim sebebiyle özellikle teknoloji, toplum ve birey üçgeninde birbirini oldukça etkileyen bir süreç yaşanmaktadır. Özellikle iletişim ağlarının gün geçtikçe gelişmesi, internet tabanlı sanal dünyanın gerçek dünyanın her noktasında kendisini göstermesi ve birey olarak insanın hemen hemen tüm yaşantısının bu çerçevede şekillenmesi dünyada yaşanan bu değişimin daha çok teknoloji ve internet tabanlı olduğunu göstermektedir. Yine bu alanda yaşanan gelişmeler bilginin yeni bir üretim faktörü olmasına neden olmuş ve bu yeni üretim faktörü devlet yönetiminde dahi etkili olarak birçok alanda değişimi zorlamıştır.[1]
Bu çerçevede internetin ve buna bağlı olarak teknolojik cihazların toplum yaşantısında daha fazla yer almaya başlaması ayrıca bu gelişme ve değişmenin son derece hızlı bir şekilde gerçekleşmesi hayatın birçok alanında ciddi kolaylıkları beraberinde getirse de sosyal ve toplumsal açıdan da birçok olumsuzluğu beraberinde getirmiştir. Dolayısıyla “internetin sosyolojik etkileri nedir?” sorusu sorulduğunda sayfalar dolusu bir çalışma hazırlanabilir. Çocuklara koyulan isimlerden, akıllı telefon çılgınlığına, iletişim kanallarının her zaman açık olarak günün her vaktinde istenilen kişiyle iletişim kurma kolaylığına, evliliklerin sosyal medya üzerinden tanışmayla gerçekleşmesine kadar toplum üzerinde internetin etkilerinden bahsedebiliriz.
Bununla birlikte internetin sosyolojik etkileri kapsamında yapılan bilimsel araştırmaların da sayıca oldukça fazla olması internetin toplum yaşantısındaki etkisini gözler önüne sermektedir. YÖK Ulusal Tez Merkezinde bu konuyla ilgili araştırma yapıldığında internetin toplum ve sosyolojik etkileri konusunda binin üzerinde çalışmaya rastlanmaktadır.[2] Ayrıca yapılan bu araştırmanın sadece evimizde oturduğumuz yerden internet bağlantısıyla yapılmış olması bile internetin toplum üzerindeki etkisini gösterir niteliktedir. Bu örnek internetin sosyolojik olarak sağladığı kolaylıklardan sadece bir tanesi olarak verilmiştir. Ayrıca bu durum internetin hayatın ne kadar içinde ve vazgeçilemez olduğunu göstermektedir.
İnternetin sosyolojik olarak en önemli etkilerinden birisi de tüketim toplumu olarak bize sağladığı kolaylık olarak gösterilebilir. Dünyanın her noktasından ihtiyacımız olan ürünü en uygun fiyata bularak sipariş edip evimize kadar getirilebilmesi tüketicilerin refahı açısından son derece önemlidir. Ayrıca bu durum maliyetleri daha da aşağı çektiği için ekonomik yönden de bir rahatlama sağlamaktadır. İstenilen bilgi, belge, doküman, ürün, ihtiyaç vb. akla gelebilecek her türlü ihtiyaç için kullanılabilen internet önceleri sadece bilgisayarlar üzerinden kolaylık sağlarken günümüzde akıllı telefonlar, tabletler ile her anımızda, nerede olursak olalım topluma bu kolaylığı sağlamaktadır.
Diğer taraftan bilgi çağının en önemli iletişim aracı olarak kabul edilen internet sayesinde birçok insan; yeni insanlarla tanışıp arkadaşlıklar kurmakta veya dünyanın herhangi bir yerinde meydana gelen bir olayı anında haber alabilmektedir.[3] Buna bağlı olarak internet kişilerin bireysel hayatlarında ve toplumlar arası iletişimde büyük kolaylık sağlamaktadır.
İnternetin sosyolojik olarak bir diğer etkisi ise istihdam ve iş çevrelerinde görülmektedir. Firmalar iş ilanlarını oldukça büyük bir kitleye ulaştırarak kendilerine en uygun elemanı bulmakta zorluk çekmezken iş arayanlar da internet üzerinden milyonlarca iş ilanına ulaşarak coğrafi anlamda gidemeyecekleri noktalarda en uygun işe başvurma imkânı bulabiliyorlar. Bununla birlikte özellikle son iki senedir pandemi sebebiyle iş dünyasında yaşanan işe gitme ve mesai kavramındaki değişiklikler internet sayesinde uzaktan çalışmaya dönüşmüştür. Şu anda günümüzde binlerce kişi çalışmalarını evinden veya farklı bir noktadan internet üzerinden yaparak büyük kolaylık yaşamaktadırlar.
Günümüzde toplumsal yaşantıda internetin bir diğer etkisini de sosyal medya kullanımlarında görüyoruz. Bundan çok değil on sene öncesine kadar bu kadar yaygın olmayan sosyal medya insanların farklı kişilerle iletişim kurma, yaşantılarını sevdikleriyle ve diğer insanlarla paylaşma isteği ve buna bağlı olarak her zaman hayatın içinde olma arzuları sosyal medya kullanımını katlayarak artırmıştır. Bu çerçevede günümüzde fenomen adı altında insanların kendisini en çok takip ettiği kişi olarak bilinen şahıslar ortaya çıkmış ve bu kişiler bu durumu para kazanma avantajına çevirerek son derece yüksek rakamlar kazanabilmektedirler. Ayrıca sosyal medyanın oluşturduğu sanal iletişim çerçevesinde bireyler ve toplumlar arasında yakınlaşma ve ortak ilgiler oluşturma ile sanal kültür ortamı da doğmuştur.[4] Twitter, Facebook, İnstagram, Youtube gibi sosyal paylaşım ağları üzerinden paylaşılan her türlü bilgi, resim, materyal dünya üzerinde belki de gidilmesi, görülmesi mümkün olmayan yerlere, tanışmanın mümkün olmadığı insanlara ulaşıyor olması internetin toplum üzerindeki etkisini gözler önüne sermektedir.
İnternetin toplum üzerindeki etkisi yukarıda da belirtildiği gibi hayatın akla gelebilecek her alanında görülmektedir. Bunlardan birisi de yaşanılan çevrenin daha yaşanabilir bir hale getirilmesi ile teknolojik imkanların insanların yaşadığı çevreyle bütünleşmiş hale gelmesini sağlamaktadır. Buna bağlı olarak geleceğin dünyası planlanırken artık akıllı binalar, akıllı şehirlerden bahsedilmektedir. Ayrıca şehirlerin alt yapı şebekeleri akıllı şebeke olarak planlanarak internet alt yapısıyla birlikte daha kolay kontrol edilebilir hale gelmektedir.
Yine internet kullanımı toplum ile devlet arasındaki iletişimin de daha güçlü olmasını sağlamaktadır. Ülkemizde uygulanan e-devlet sistemiyle internet tabanlı olarak birçok ihtiyaç rahatlıkla giderilebilirken hem vakit hem de ekonomik olarak büyük tasarruflar sağlanmaktadır. Böylece vatandaşa hizmet götürmek açısından kamu kurumlarının ve vatandaşın hizmet almak açısından yaşadığı kolaylık internet sayesinde olmaktadır. Bu sayede bilgi toplumunun ihtiyaçları daha kolay giderilerek hizmet verimliliği, şeffaflık ve yapılanma sağlanmaktadır.[5]
Çalışmanın başından itibaren anlatmaya çalıştığımız ve internetin sosyolojik açıdan olumlu ve faydalı etkilerinin yanında toplumsal olarak birçok olumsuz tarafları olduğu da göz ardı edilmemelidir. Bu çerçevede insanların sosyalleşmesi ve elektronik cihazlara olan bağımlılığı artırması gibi olumsuz faktörler internetin olumsuz sosyolojik etkileri olarak gösterilebilir. Diğer taraftan günümüzde dünyanın her tarafındaki toplumları olumsuz etkileyen ve devletler arası ilişkilerde son derece tehlikeli olarak görülen siber saldırılar, siber zorbalıklar ve bilişim suçları internetin olumsuz sosyolojik etkilerine örnek gösterilebilir. Gelişen teknolojiyle birlikte siber savaşlar yaşanırken gerçek yaşamda işlenen suçların birçoğu sanal ortamda da rahatlıkla işlenebilmektedir. Bankacılık sistemlerindeki boşluklar, kişilerin özel bilgilerinin ele geçirilmesi internet tabanlı sistemlerin kullanılmasından kaynaklanmaktadır. İnternet tabanlı suçlar o kadar tehlikeli boyutlara ulaşmıştır ki bilişim sistemlerine yapılacak saldırılar nedeniyle bir ülkeye ait trafik sistemi çökertilebilecek, uyduları, uçakları veya trenleri organize eden sistemlere erişilerek, tahribatlar meydana getirmek mümkün olmaktadır.[6]
Sonuç olarak milenyum çağı, uzay çağı, teknoloji çağı, hız çağı vb. isimlerle adlandırılan yaşadığımız dönem toplum içindeki bireylerin yaşam tercihlerinin teknolojik temelli olmasını sağlamaktadır. Internet tabanlı sistemlerin yaygınlaşması toplum yaşantısının her alanında ekonomik, kültürel, sosyal ve politik etkilerle kendisini göstermektedir. Buna bağlı olarak bireylerin giyim tarzlarından, yedikleri besinlere, aile içi iletişimlerden, iş hayatındaki etkileşimlere kadar birçok noktada farklı kültürlerin etkisinin görülmesi mümkün olmaktadır. Yapılan araştırmalar özellikle genç nüfus üzerinde internet kaynaklı elektronik cihaz bağımlılığın yükseldiğini, internetin kullanım alanının artık köylerde ve çok daha taşra sayılabilecek noktalara kadar ulaştığını göstermektedir.
Pek çok insan, her gün kayda değer vaktini internetle ilgili etkinliklerde geçirmektedir. İş ve ekonomik hayatın dışında, sosyal hayat da internette yaşanmaya başlamıştır. Araştırma yapmak ve öğrenmek kolaylaşmış, alışverişler internet üzerinden yapılmaya başlanmıştır. Bütün bunlara bakarak internetin sosyolojik etkileri olumlu ve olumsuz olarak artmaya devam edecektir.
[1] Ayşegül Altay Uğur, İbrahim Çütçü, “E-Devlet ve Tasarruf Etkisi Kapsamında Vedop Projesi,” Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, 2009, 1(2).
[2] https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
[3] Deniz Çalık, Özge Pelin Çınar, “Geçmişten Günümüze Bilgi Yaklaşımları Bilgi Toplumu ve İnternet,” XIV. Türkiye'de İnternet Konferansı, 2009, 12(13), 84-85.
[4] Hamza Çakır, Hakan Topçu, “Bir İletişim Dili Olarak İnternet. Erciyes Üniversitesi,” Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2005, 19(2), 76.
[5] N. Hüseyin Kuran, “Devlet Baba'dan E-Devlet'e Türkiye İçin E-Devlet Modeli: Analiz ve Model Önerisi,” İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2005, s.12.
[6] Bahaaddin Alaca, “Ülkemizde Bilişim Suçları ve İnternetin Suça Etkisi (Antropolojik ve Hukuki Boyutları ile),” Ankara Üniversitesi Sosyal ilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2008.